نیتروژن در تغذیه آفتابگردان

نیتروژن در تغذیه آفتابگردان

کشت بذر آفتابگردان از جمله محصولات مهم در لیست محصولات زراعی سودآور در کشور مطرح می باشد، چراکه آفتابگردان جزو محصولات دانه روغنی مهم کشور بوده و به خوبی در تناوب زراعی مزارع سطح کشور قرار می گیرد. تغذیه آفتابگردان فاکتور بسیار مهمی در  مدیریت مطلوب و تولید سودآور آفتابگردان می باشد. از آنجایی که آفتابگردان نیازهای غذایی خود را از طریق خاک و کوددهی برطرف می نماید، پس محیط خاک بستری برای فعالیت ریشه‌ی آفتابگردان و جذب مواد غذایی محصول می باشد. لذا انجام آزمون خاک قبل از کاشت برای آگاهی و شناسایی شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک موضوع بسیار با اهمیتی در کشت محصول آفتابگردان می باشد.

عناصر ضروری برای رشد دانه های آفتابگردان شامل نیتروژن، گوگرد، پتاسیم، فسفر و روی می باشند. در کشت آفتابگردان جهت رسیدن به حداکثر اندازه دانه، افزایش تراکم دانه و بالا بودن کیفیت دانه بخصوص در ارقام آجیلی، استفاده از کودهای مناسب لازم و ضروری می باشد. بذر هیبرید آفتابگردان به منبع کافی و بهینه از عناصرغذایی نیاز دارد هرچند که به طور کلی نیازهای غذایی آن پایین تر از سایر محصولات زراعی است. تأمین مواد غذایی گیاه آفتابگردان قبل از کشت به صورت کوددهی با استفاده از کودهای زیستی و شیمیایی و اصلاح شرایط شیمیایی و فیزیکی خاک توصیه می شود.

نیتروژن

در کلام اول عامل اصلی بنیه بوته آفتابگردان نیتروژن است، و در شرایط کمبود نیتروژن فوراً بوته ها کوچک تولید می شوند. در بین عناصر غذایی، نیتروژن مهمترین عنصر غذایی مورد نیاز آفتابگردان است. کمبود نیتروژن با ایجاد اختلال در سنتز کلروپلاست سبب کاهش مقدار سنتز کلروفیل و سبزینگی میشود. همچنین، کمبود این عنصر سبب کلروز بین رگبرگی شده و در ادامه سبب کاهش ظرفیت فتوسنتزی و در نهایت توقف رشد گیاه میشود.

در شرایط کمبود نیتروژن، ابتدا در بخشهای مسن تر گیاه رنگ زرد ظاهر می شود سپس با گذشت زمان و در صورت تداوم کمبود، برگهای مسن از قسمت نوک به سمت پایین خشک شده و برگهای بالایی و جوان تر نیز به طور یکنواخت زرد می شوند. تحقیقات نشان داده است که مصرف کود نیتروژن سبب افزایش غلظت پروتئین در دانه آفتابگردان می شود به طوریکه گزارشات علمی نشان داده اند که مصرف کود نیتروژن اثر معنی داری بر سنتز پروتئین در دانه آفتابگردان داشته است.

در تعیین مقدار کود نیتروژن عواملی مانند درنظرگرفتن عملکرد مورد انتظار، ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک، تناوب زراعی و نیتروژن باقیمانده در خاک بستگی دارد.  مصرف کودهای نیتروژنی قبل از کاشت بذر توصیه میشود، اما این مسئله باید درنظر گرفته شود که اگر بذر آفتابگردان در تماس با کود نیتروژنی قرار بگیرد در مرحله جوانه زنی بسیار مستعد سوختگی خواهد بود. ریشه های آفتابگردان توانایی استخراج آب و نیتروژن از اعماق5/1 متری یا بیشتر پروفایل خاک را دارند و بنابراین در به دام انداختن نیتروژن اعماق خاک مفید است. چون آفتابگردان توانایی استفاده از نیترروژن باقیمانده را دارد لذا آزمون خاک برای اندازه گیری نیتروژن موجود توصیه می شود.

بعضی از باکتریهایی که در خاک زندگی می کنند قادر هستند ازت مولکولی در هوای اطراف را تثبیت کنند. این باکتریها که هم به صورت همزیست و هم آزاد وجود دارند قادرند ازت را به صورت هوازی و بی هوازی تثبیت نمایند. مهمترین باکتریهای تثبیت کننده ازت ازتوباکترها و باسیلوس ها هستند. در سالهای اخیر استفاده از کودهای زیستی یا کودهای بیولوژیک که حاوی مقدار مناسبی از یک یا چند گونه باکتری و میکروارگانیسم همزیست با ریشه یا خاکزی می باشند در جهت توسعه پایدار کشاورزی و استفاده از میکروارگانیسم ها و باکتری های سودمند خاک رواج یافته است.

تأثیر نیتروژن بر خصوصیات عملکردی آفتابگردان

عنصر نیتروژن بیشترین تاثیر را بر روی اندازه و تعداد برگ، اندازه و وزن دانه و محتوای روغن و عملکرد دارد. یک برهم کنش بین نیتروژن و گوگرد در بسیاری از این موارد وجود دارد، به طوری که در کمبود نیتروژن افزودن گوگرد اثر زیادی نخواهد داشت. آفتابگردان به کاربرد کود نیتروژن قبل از گلدهی و آغاز رویش غنچه های گل به شکل افزایش اندازه گل، تعداد دانه در هر گل و تعداد و اندازه برگ پاسخ می دهد.

نیتروژن زیادی و اضافی باعث کاهش محتوای روغن دانه می شود در حالیکه نیتروژن ناکافی عملکرد محصول آفتابگردان را محدود می کند. پروتئین و محتوای روغن دانه ها ارتباط معکوس دارند، بنابراین مقدار خیلی زیاد نیتروژن می تواند مقدار روغن دانه را کاهش دهد. جدول 1 مقدار نیتروژن جذب شده در دو سطح عملکرد تولید دانه آفتابگردان را نشان می دهد.

جدول 1. مقدار جذب نیتروژن توسط آفتابگردان در دو سطح تولید

آفتابگردان نیاز بالایی به نیتروژن به ازاء هر تن دانه دارد اما به طور کلی نیاز این گیاه به نیتروژن نسبت به سورگوم و حبوبات کمتر می باشد. مقدار نیتروژن جذب شده در یک تن دانه به طور تقریبی 40 کیلوگرم می باشد، که 26 کیلوگرم در بذر و 14 کیلوگرم در باقیمانده محصول قرار میگیرد (جدول 1).

نیتروژن در بافت گیاه به مقدار زیادی وجود دارد، عمده حضور نیتروژن در پروتئین های گیاهی، پیش سازهای پروتئین ها یعنی اسیدهای آمینه، و اسیدهای نوکلئیک و پیش سازهای آن یعنی نوکلئوتیدها و کلروفیل می باشد. لذا جذب نیتروژن با شدت زیاد در مراحل رشد رویشی و ابتدای رشد گیاه صورت می گیرد. از طرف دیگر باید توجه داشت که مقدار اضافی مصرف کودهای نیتروژنه، سبب کاهش درصد روغن دانه می شود، لذا مقدار صحیح مصرف نیتروژن بسیار حائز اهمیت است.

بررسی آزمون خاک و توصیه کودی شرکت پویا کشت

برنامه کودی نیتروژن باید با هدف عملکردی واقع بینانه و درنظر گرفتن آزمون خاک، آب قابل دسترس گیاه انجام شود. پاسخ محصول به کودهای مورد استفاده توسط فاکتورهای شیمیایی خاک مانند اسیدیته، شوری، سدیمی بودن و اثر آن بر قابلیت دسترسی عناصرغذایی تحت تاثیر قرار میگیرد. براین اساس آزمون های خاک برای مدیریت تغذیه ای جهت حداکثر عملکرد دانه و محتوای روغن بهینه لازم و ضروری می باشد.

در ادامه نمونه ای از توصیه های کودی انجام شده توسط گروه علمی شرکت پویاکشت که براساس آزمون خاک کشاورز انجام شده، آورده شده است. باتوجه به مقدار نیتروژن در خاک آنالیزشده و عملکرد مورد نظر برای آفتابگردان مقدار نیتروژن مورد نیاز کشت آفتابگردان و درنتیجه میزان و نوع کود مورد نیاز برای یک هکتار خاک آورده شده است (جدول 2). مقدار نیتروژن موردنیاز برای رشد محصول 1.7 برابر مقدار جذب شده در دانه است. به عنوان مثال برای عملکرد محصول 1 تن در هکتار، مقدار کود اوره به صورت زیر محاسبه می شود:

باتوجه به درصد نیتروژن در کود اوره (46%) و اینکه در عملکرد 1 تن دانه در هکتار 40 کیلوگرم نیتروژن از خاک جذب می شود، حدود 100 کیلوگرم کود اوره برای یک هکتار نیاز می باشد تا نیتروژن مورد نیاز آفتابگردان برای تولید 1 تن دانه تأمین شود. حال اگر عملکرد مطلوب کشت آفتابگردان را 4 تن دانه در هکتار درنظر بگیریم، به مقدار 400 کیلوگرم کود اوره (8 کیسه) نیاز می باشد.

جدول 2. عناصر غذایی مورد نیاز و توصیه کودی شرکت پویا کشت

طریقه کود دهی نیتروژن طبق توصیه پویا کشت به شرح زیر است:

* طی 4 مرحله در کشت های بارانی و غرقابی:

مرحله اول قبل از کاشت، 3 کیسه اوره

مرحله دوم هنگام فارو، 3 کیسه اوره

مرحله سوم قبل از گلدهی و هنگام ستاره ای، 1کیسه اوره

مرحله چهارم بعد از گرده افشانی و هنگام پرکردن دانه 1 کیسه اوره

(جمع کل 8 کیسه)

• اوره مناسب خاک شیرین و هوای خنک می باشد، در صورت شرایط متفاوت بهتر است از کودهای جایگزین استفاده کنید.
• اگر از کودهای زیستی ازته استفاده شود امکان اینکه مصرف اوره تا 2 کیسه کاهش پیدا کند وجود دارد