کوددهی نیتروژن و گوگرد و تاثیر آن بر رشد و عملکرد آفتابگردان

اهمیت کوددهی در آفتابگردان

تاثیر کوددهی نیتروژن و گوگرد بر رشد آفتابگردان
آفتابگردان از جمله دانه هاي روغني بوده كه به دليل ویژگیهای خاص آن مانند مقاومت به خشكي، سازگاري با اكثر شرایط آب و هوایي ایران، كيفيت بالای روغن، دوره رشد كوتاه و امكان كشت به عنوان محصول دوم، به عنوان یك گياه روغني مهم قلمداد مي شود. نتایج تحقيقات مختلف در جهان نشان داده است كه توليد آفتابگردان در صورت استفاده مناسب از كودها مي تواند افزایش یابد و تأثير كودهاي شيميایي در عملكرد آفتابگردان محسوس مي باشد. به طوریکه ارقام آفتابگردان با عملكرد بالا حتی در اراضي با پتانسيل پایين، نسبت به مصرف كودهاي شيميایي عكس العمل مناسبي نشان مي دهند. عوامل محدود کننده عملکرد در گیاهان دانه روغنی و به خصوص آفتابگردان به ترتیب آب، نیتروژن و گوگرد می باشد و از این رو میزان مصرف کود نیتروژن و گوگرد عامل تعیین کننده ای در عملکرد می باشد.

نقش گوگرد و علائم کمبود آن

گوگرد یکی از مهمترین عناصر غذایی در گیاهان دانه روغنی است و نقش مهمی در سنتز پروتئین و دیگر آنزیم های گیاهان ایفا می کند. علائم کمبود گوگرد ممکن است به خاطر شباهت به کمبود نیتروژن اشتباه تشخیص داده شود. علامت آشکار کمبود گوگرد در آفتابگردان و گیاهان دیگر، رنگ زرد کم رنگ است که به صورت یکنواخت در سرتاسر همه برگ های گیاه پخش می شود که گاهی با یک ظاهر لکه لکه اما در برگ های جوان تظاهر پیدا می کند.

در شرایط کمبود گوگرد، تأخیر در رشد آفتابگردان و کاهش عملکرد روغن و دانه مورد انتظار است و لذا استفاده از کود گوگرد اثر مثبتی روی کیفیت روغن و عملکرد در گیاهان دانه روغنی دارد. کمبود گوگرد به راحتی با کاربرد فرم های مختلف کودهای سولفات از جمله سولفات آمونیوم، سوپر فسفات تریپل، گچ یا کودهای سولفاته ترکیب شده با ریز مغذی ها اصلاح می شود. به طور کلی گوگرد به عنوان چهارمین عنصر اصلی بعد از نیتروژن، فسفر و پتاسیم در نظرگرفته می شود، اما در بعضی گیاهان از جمله گیاهان دانه روغنی، گوگرد بیشتری به نسبت فسفر نیاز دارند چرا که نیازمندی به گوگرد در گیاهان دانه روغنی بیشتر از دیگر گیاهان زراعی است.

نقش گوگرد در مکانیزم های گیاهی

گوگرد یکی از عناصر تشکیل دهنده ی ساختمان اسيدهاي آمينه متيونين و سيستئين بوده و بنابراین در ساختمان پروتئين دخالت مي كند. همچنين این عنصر مهم در ساخت ویتامين ها، گلوكوزیدها و فعال كردن آنزیم ها شركت دارد. علاوه بر این گوگرد در تشکیل ساختمان فسفو ليپيدها نقش دارد، در نتيجه در ساخته شدن چربي به طور مستقيم شركت مي كند. گياهان قادر هستند تا حدودی گوگرد مورد نياز خود را از اتمسفر جذب كنند اما این مقدار 30 درصد می باشد و مابقی نیاز خود را باید به وسيله كود از طریق ریشه جذب نمایند. بررسي نتایج به دست آمده توسط محققين در نقاط مختلف جهان حاكي از تأثير مثبت گوگرد بر رشد گياهان مختلف است.

تأثیر گوگرد بر عملکرد آفتابگردان روغنی و آجیلی

مقدار جذب گوگرد در دانه برای یک تن محصول 5 کیلوگرم در هکتار است. بالاترین جذب گوگرد در بین مراحل غنچه دهی و باز شدن گل اتفاق می افتد و بخش بزرگی از گوگرد نیز بعد از باز شدن گل جذب می شود.
کاربرد عناصر فسفر، ازت و پتاسيم به همراه مصرف گوگرد عملكرد دانه و روغن را در آفتابگردان افزایش مي دهد. گزارش شده است که با كاربرد 25 كيلوگرم در هكتار گوگرد ارتفاع ، قطرطبق، تعداد و وزن دانه، عملكرد دانه و عملكرد زیستي آفتابگردان افزایش یافته است.

همچنین با افزایش سطوح گوگرد مشاهده گردید که عملكرد دانه و محتواي پروتئين آفتابگردان افزایش پیدا کرد. در یک تحقیق علمی تأثير گوگرد و نيتروژن بر روي یك بذر هيبرید آفتابگردان آجيلي بررسي گردید و نتایج نشان داد كه در شرایط كمبود گوگرد ظهور و باز شدن غنچه های آفتابگردان به تأخير افتاد. همچنین در مطالعه دیگری استفاده از گوگرد در کشت آفتابگردان منجر به افزایش 31 درصدی در عملكرد دانه و 45 درصدی در عملكرد روغن گردیده است. به علاوه گزارش های دیگر نشان می دهند كه مصرف 30 كيلوگرم در هكتار گوگرد سبب واكنش مثبت در عملكرد دانه ارقام كلزا شده است و همچنين با افزایش كود گوگرد غلظت روغن و پروتئين دانه افزایش یافت.

ارتباط بین دو عنصر گوگرد و نیتروژن

مطالعات در گیاهان مختلف مشخص نموده است که کاربرد نیتروژن و گوگرد، جذب نیتروژن و محتوای نیتروژن در گیاهان را بهبود می بخشد. همانطور که ذکر شد، گياهان دانه روغني از جمله آفتابگردان نياز بالایي به گوگرد دارند و ثابت شده است که گوگرد و نيتروژن در فرایندهاي مختلف رشد گياه آفتابگردان نقش بسيار مهمی دارند.

اثرات کاربرد نیتروژن و گوگرد و برهم کنش این دو عنصر در آفتابگردان مهم می باشد، به طوری که کاربرد نیتروژن و گوگرد روی محتوای پروتئین دانه ها، عملکرد روغن آفتابگردان و مقادیر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و کلسیم در دانه های این گیاه اثر مثبتی دارد.

شایان ذکر است که افزایش غلظت عناصر غذایی در دانه ها ارزش تغذیه ای دانه ها را زیاد می کند. در گزارشی اعلام شده است که کاربرد 100 کیلوگرم گوگرد در هکتار علاوه بر نیتروژن باعث می شود حدود 10-12% عملکرد روغن زیاد شود. بسیاری از محققین نشان داده اند که راندمان جذب نیتروژن به تنهایی بخصوص در خاکهای با کمبود گوگرد پایین می باشد، در حالیکه افزایش گوگرد جذب، عملکرد و محتوای نیتروژن گیاه را زیاد می کند.

قانون مینیمم لیبیک این ارتباط را توجیه می کند و اگر این دو عنصر همزمان در گیاه وجو نداشته باشد، روند تولید اسید آمینه و اسید چرب در آفتابگردان دچار اختلال شده و تولید روغن و پروتئین در دانه کاهش یافته و افت عملکرد ایجاد می شود.

لازم به توضیح است که اگر مقدار نیتروژن کافی باشد اما گوگرد کمبود داشته باشد:

1. کمبود گوگرد در مرحله غنچه دهی به دلیل وزن دانه پایین تر و تعداد دانه کمتر در هر گیاه، عملکرد روغن را تا 30% کاهش خواهد داد.
2. کمبود گوگرد در مرحله باز شدن گل به دلیل کاهش دانه در هر گیاه در نتیجه گل ریزی، عملکرد روغن را تا 17% کاهش خواهد داد.

کاربرد کود نیتروژن

كودهاي نيتروژن مانند اوره و نيترات آمونيوم دارای حلالیت بالایی هستند و چون توسعه ریشه گياهان زراعي در اوایل زمان كاشت محدود می باشد، لازم است زمان مناسب مصرف این كودها در گياهان زراعي مختلف، به درستی تعیین شود تا هم از مصرف بي رویه كودهاي شيميایي جلوگيري شود و هم راندمان مصرف كودهای مصرفی افزایش یابد. باید توجه داشت که كاربرد كود نيتروژن در روش و زمان مناسب به طور معني داري باعث افزایش كميت و كيفيت محصولات و افزایش كارایي مصرف نيتروژن مي شود.
كود نيتروژن اثر قابل توجهي بر روي عملكرد دانه و كيفيت آفتابگردان دارد، هیبریدهای آفتابگردان داراي عملكرد بالا نسبت به ارقام محلی، نياز بالاتري به كود نيتروژن دارند. مدیریت كود نيتروژن از اهميت زیادي برخوردار است زیرا نياز و تقاضاي آفتابگردان به نيتروژن به بسياري از عوامل محيطي و توليدي بستگی دارد. مصرف کود نیتروژن در کشت آفتابگردان باید به صورت تقسیط و در طی چهار مرحله در مراحل مختلف رشد محصول بکار رود.از آنجاییکه كمبود نيتروژن باعث كاهش رشد رویشي و زایشي مي شود درنتیجه كاهش عملكرد را القاء مي كند.

محققین دریافتند كه مدیریت آب آبیاری در مزارع آفتابگردان در استفاده از کود نیتروژن مهم می باشد به طوریکه آفتابگردان در عدم محدودیت آب قابل دسترس قادر است بعد از پایان گلدهي به خوبي نيتروژن را جذب كند. تحقیقات نشان می دهند که قبل از تشكيل گل به ویژه در دوره بين 20 تا 40 روز پس از كاشت آفتابگردان حضور مقدار کافی نیتروژن اهميت زیادي دارد. در کشت آفتابگردان تعداد دانه مهمترین بخش عملكرد است كه این بخش در طي دوره بين آغازش گلچه ها تا شروع رشد دانه ها تعيين مي گردد. پس به هدف افزایش توليد، باید جذب نيتروژن در مرحله گلدهي افزایش یابد تا بتوان تعداد دانه و وزن دانه هر دو را تحت تأثير قرار داد.

در مطالعه ای نشان داده شده است که مرحله سوم کاربرد کود نیتروژن، قطر طبق، وزن هزار دانه و عملکرد را زیاد می کند و بالاترین میزان افزایش عملکرد با مصرف کود نیتروژن بعد از مرحله دوم در مقایسه با مراحل دیگر بدست آمده است.

کاربرد کود گوگرد

فرم های مختلف کود گوگرد و روشهای استفاده:
گوگرد به فرم های گرانوله، پودری و مایع وجود دارد و از لحاظ منشأ به صورتهای گوگرد معدنی، پالایشگاهی و فرآوری شده طبقه بندی می شود.
گوگرد معدنی به دو شکل پودری و گرانوله وجود دارد. کود گرانوله را با آب آبیاری نمی توان استفاده کرد و حتما بایستی قبل از کشت با دیسک با خاک مخلوط شود یا اینکه در موقع کاشت توسط بذرکارهایی که کودکار نیز دارند با خاک مخلوط شوند. شایان ذکر است که کود پودری و مایع را می توان با آب آبیاری مخلوط کرد.
گوگرد پالایشگاهی به دو صورت بنتونیت دار و بدون بنتونیت در بازار عرضه می شود. علت اختلاط این فرم از گوگرد با بنتونیت آن است که بنتونیت قابلیت جذب آب بالایی دارد و موجب افزایش انحلال گوگرد می شود. اما گوگرد بنتونیت دار و معدنی حاوی عناصر سنگین بوده و به مرور زمان موجب افزایش آلاینده ها در خاک می شود. در شرایطی که گوگرد بدون بنتونیت (پالایشگاهی 99 درصد) استفاده می شود، بایستی حتما باکتری تیوباسیلوس استفاده شود چون این فرم از گوگرد اصلا در آب حل نمی شود و تنها باکتری های تیوباسیلوس می توان آن را تجزیه کند.
فرم فرآوری شده یا گوگرد مایع بهترین فرم گوگرد می باشد که به همراه آب آبیاری در سیستم تزریق می شود و اثر بخشی سریعتری نیز دارد اما قیمت بالاتری دارد.
گوگرد آلی نیز از ترکیب گوگرد پالایشگاهی با کمپوست حاصل می شود که بایستی با خاک مخلوط شود و قیمت بالایی هم دارد. گوگرد هیومیک دار نیز فرم مناسبی از گوگرد است که در آب حل می شود و به همراه آب آبیاری می توان استفاده کرد.

توصیه کلی استفاده از گوگرد:

گوگرد به دو هدف اصلاح خاک و تغذیه استفاده می شود. هم چنین گوگرد در تنظیم PH خاک استفاده می شود. طبق توصیه تیم فنی پویا کشت، در خاک هایی با PH بالاتر از 5/7 نیاز به استفاده از 200 کیلو در هکتار گوگرد در ابتدای کشت می باشد. در ادامه روند رشد، بسته به میزان PH خاک و میزان ماده آلی موجود در خاک میزان گوگرد مورد نیاز تعیین می شود که به صورت کود پودری یا مایع در سیستم آبیاری تزریق می شود. با فرض آنکه راندمان جذب گوگرد 99 درصد باشد، در ازای برداشت یک تن عملکرد از مزرعه آفتابگردان، 5 کیلوگرم گوگرد از زمین برداشت شده و با احتساب برداشت 4 تن عملکرد، 20 کیلو گوگرد از خاک برداشت می شود.

تاثیر کوددهی نیتروژن و گوگرد بر رشد آفتابگردان با پویا کشت

با توجه به اهميت و نقش مهم دو عنصر حياتي نیتروژن و گوگر در رشد آفتابگردان و پاسخهاي متفاوت آن در شرایط مختلف آب و هوایي، شرکت پویا کشت برای دستیابی به عملکرد بالا در مزارع آفتابگردان به كاربرد كود آلي گوگرد و تقسيط كود نيتروژن در شرایط مختلف مدیریت مزرعه تاکید دارد. مراحل توصیه شده برای تقسیم بندی کود نیتروژن در کشت آفتابگردان نیز به صورت زیر می باشد:

مرحله اول قبل از کاشت، مرحله دوم هنگام فارو، مرحله سوم قبل از گلدهی و مرحله چهارم بعد از گرده افشانی و هنگام پرشدن دانه. این نکته بسیار حائز اهمیت است که در شرایط کمبود نیتروژن، استفاده از گوگرد بی تأثیر است و همچنین در شرایط کمبود گوگرد، استفاده از نیتروژن کارایی نداشته و حتی علائم کمبود گوگرد را تشدید می کند. بنابراین مدیریت این دو عنصر در تقابل با یکدیگر یکی از نکات کلیدی کشت آفتابگردان می باشد.