کوددهی فسفر و پتاسیم در تغذیه آفتابگردان

اهمیت تغذیه در حصول عملکرد بالا در بذر هیبرید آفتابگردان

تغذیه گیاه، فاکتور بسیار ضروری برای تولید آفتابگردان با راندمان بالا می باشد. برای دستیابی به حصول عملکرد بالا در بذر هیبرید آفتابگردان نیاز است که همه مواد غذایی مورد نیاز گیاه تأمین شود و تعادل مناسبی بین همه عناصر غذایی در گیاه وجود داشته باشد. چرا که طبق قانون حداقل لیبیگ، رشد فقط توسط مقدار کل منابع قابل دسترس کنترل نمی شود، بلکه توسط کمیاب ترین و کم مقدارترین منبع (عامل محدودکنننده) کنترل می شود.

اهمیت قانون حداقل لیبیگ در تغذیه و رشد گیاهان

بر اساس این قانون، رشد گیاه توسط منابعی که به مقدار کم وجود دارند و یا میزان نیاز گیاه به آنان کم می باشد، تعیین می شود. اثر این قانون حتی برای عواملی مانند نور خورشید، جمعیت های زیستی و میکروارگانیزم ها، آب مورد نیاز، اکوسیستم و شرایط فیزیکی و شیمیایی خاک نیز اعمال می شود.

این قانون نشان می دهد که رشد گیاهان در اثر افزایش مقدار عناصر غذایی به صورت خطی بالا نمی رود، بلکه در صورت تأمین عناصر و یا عامل محدود کننده وضعیت رشدی گیاه بهبود می یابد. تحقیقات اخیر نشان داده اند که سلسله مراتبی از نیازمندی های باروری محصول وجود دارد. باید مقدار کافی نیتروژن قابل دسترس گیاه وجود داشته باشد تا بتوانیم پاسخ به فسفررا بدست آوریم و مقدار کافی فسفر باید وجود داشته باشد تا پاسخ به گوگرد و یا پتاسیم رخ دهد.

قانون حداقل یا قانون لیبیگ

به طور خلاصه می توان گفت که برای عملکرد و رشد مطلوب گیاه تمامی فاکتورهای تأثیر گذار بر رشد مانند نور و مواد غذایی باید به حد بهینه در دسترس گیاه قرار داشته باشند لذا تأمین تمامی عناصر غذایی مهم و ضروری می باشد. از جمله عناصر غذایی مهم برای کشت موفق بذر هیبرید آفتابگردان فسفر و پتاسیم می باشد که ادامه به تفصیل در این مقاله بررسی خواهیم کرد.

فسفر

فسفر از جمله عناصـر کلیـدي در گیـاه بـه شـمار مـی رود کـه وظایف مهمی را در گیاه به عهده دارد. این عنصر در نقل و انتقالات انرژي در فرآیندهاي متابولیکی گیاه، تقسیم سلولی، ساختمان فسفولیپیدهاي دیواره سلولی، توسعه قسمت هاي زایشی گیـاه و رشـد و تکامـل ریشه ها نقش دارد. فسفر، پس از نیتروژن دومین عنصر غذایی محدود کننده در رشد و تولید بذر آفتابگردان می باشد. در شرایط کمبود فسفر، آفتابگردان سریعاً وارد مرحله گلدهی و بلوغ می شود. اگر عملکرد آفتابگردان یک تن دانه در هکتار باشد، مقدار فسفری که از هر هکتار خاک جذب و خارج می شود حدود 5 کیلوگرم فسفر می باشد که  70-80 درصد آن توسط دانه و 20-30 درصد آن در بقایای گیاهی جذب می شود.

مقدار نیاز به فسفر در آفتابگردان

مقدار نیاز به مصرف کود فسفر براساس موارد زیر تعیین می شود:

1.آزمون خاک

2.نوع خاک

3.وجود همزیستی قارچ آربوسکولار میکوریزا

4.عملکرد مورد انتظار

در شرایطی که قارچ مایکوریزا آربوسکولار در خاک کم باشد تأمین فسفر و روی بسیار مهم است. برای تعیین نیازهای کود فسفره، آزمون خاک بهترین شیوه و گزینه است. با درنظر گرفتن ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، نیازهای تغذیه ای آفتابگردان و عملکرد مطلوب و مورد انتظار، فراهم نمودن مقدار کافی فسفر خیلی مهم است. طیق تحقیقات انجام شده، مقدار بحرانی فسفر در ده سانت بالایی خاک mg/kg 18 تا 40 می باشد. غلظت بهینه فسفر در برگ های آفتابگردان 3/0-5/0 درصد درنظر گرفته می شود و اگر غلظت فسفر در برگ کمتر از3/0 درصد باشد، علائم کمبود محتمل بروز خواهد نمود.

نشانه های کمبود فسفر

علائم کمبود فسفر در آفتابگردان کاهش رشد رویشی، ساقه های نازک و کوتاه، سوختگی خاکستری رنگ روی برگهای قدیمی که از حاشیه برگ آغاز می شود (لکه های نکروز خاکستری تیره رنگ با هاله زرد رنگ همراه است در حالیکه برگهای سالم به رنگ سبز تیره هستند). همچنین کلروز بین رگبرگی، خم شدن برگها به سمت پایین، تأخیر در بلوغ، کاهش اندازه طبق ها و کاهش عملکرد در شرایط کمبود فسفر ایجاد می شود.

در چه شرایطی احتمال کمبود فسفر افزایش می یابد؟

ماده آلی کم، خاکهای خیلی اسیدی و یا قلیایی، کشت و کار طولانی مدت، مقدار کم قارچ آربوسکولار مایکوریزا، خاک سطحی فرسایش یافته

علائم کمبود فسفر با چه علائمی ممکن است اشتباه گرفته شود:

کاهش رشد گیاه که به سختی تشخیص داده می شود، علائم سوختگی و نکروزه شدن برگ که ممکن است با بیماری قارچی آلترناریا یا سپتوریا اشتباه گرفته شود.

مدیریت کود فسفره

بهتر است کود فسفره را در زمان کاشت به عنوان کود شروع کننده (استارتر) و ترجیحاً در ترکیب با روی استفاده کنید. مقدار کم فسفر در اکثر خاك ها را می توان با اضافه کردن فسفر به خاك برطرف نمود ولی بالا بردن قابلیت جذب فسفر و کاهش در میزان تثبیت آن، امري پیچیده و مهم مـی باشـد . اگر چه میزان فسفر در خاك زراعی زیاد است ولی مقدار قابل جذب آن بـراي گیـاه کـم مـی باشـد، بـا استفاده از باکتري هاي حل کننده فسفات این مشکل بزرگ تا حد زیادي حل می شود. در بازار شرکت های مختلفی وجود دارند که باکتری های آزاد کننده فسفر را به بازار عرضه می کنند. با افزودن این باکتری ها به خاک می توانیم مشکل خاک هایی که دارای فسفر بالایی هستند ولی این فسفرغیر قابل جذب می باشد را حل کنیم.

پتاسیم

پتاسیم نقش مهمی در تنظیم پتانسیل اسمزی، مقاومت به تنش خشکی و فعالیت اکثر آنزیمهای دخیل در تنفس و فتوسنتز دارد.

نشانه های کمبود پتاسیم

علائم کمبود پتاسیم در آفتابگردان در برگهای مسن تر و به شکل کلروز و سپس نکروز در نوک و حاشیه برگها نمایان می شود. با تشدید علائم ممکن است خمیدگی برگ های جوان اتفاق بیافتد. پتاسیم برای استحکام ساقه و بافتهای آفتابگردان مورد نیاز است و کمبود آن سبب خم شدگی ساقه و افزایش خوابیدگی محصول، کاهش عملکرد دانه، روغن و پروتئین آفتابگردان می شود.

مقدار نیاز به پتاسیم در آفتابگردان

آفتابگردان به پتاسیم نیاز فراوانی داشته (معمولاً بیشتر از نیتروژن و فسفر) و برای تولید یک تن دانه در هکتار از بذر هیبرید آفتابگردان، حدود 30 کیلوگرم پتاسیم در هکتار از خاک خارج می شود که تقریبا 8 کیلوگرم ( 25% از آن) در دانه و 22 کیلوگرم (75%  از آن) در کاه و کلش انباشته می شود. حدود بهینه غلظت پتاسیم در برگهای آفتابگردان 3-5 درصد است و اگر غلظت پتاسیم در برگ کمتر از 3 درصد باشد بروز علائم کمبود محتمل خواهد بود.

طیق تحقیقات انجام شده، مقدار بحرانی پتاسیم در ده سانت بالایی خاک  ppm18/0 تا 25/0 می باشد. محققان گزارش نموده اند که مصرف پتاسیم در شرایط شور به نحو قابل ملاحظه ای تاثیر شوری را کاهش می دهد. شایان ذکر است که پتاسیم از طریق تنظیم فشار اسمزی ریشه و در نتیجه تنظیم روابط آب در گیاه، میزان تحمل به شوری گیاه را افزایش می دهد. یافته های محققین نشان می دهد که با افزایش شوری، ورود پتاسیم به گیاه به شدت کاهش می یابد. با افزایش نسبت پتاسیم به سدیم در گیاه، تحمل گیاه به شوری افزایش می یابد، همچنین مصرف پتاسیم، باعث افزایش جذب نیتروژن و تبدیل آن به پروتئین می شود. به علاوه، براساس تحقیقات، نسبت پتاسیم به سدیم در گیاه، به عنوان شاخصی جهت تعیین تحمل به شوری در گیاهان معرفی شده است. افزایش نسبت پتاسیم به سدیم در محیط خارجی ریشه، باعث بهبود رشد آفتابگردان و افزایش عملکرد آن می شود.

نشانه های کمبود پتاسیم

توقف رشد، قدرت ضعیف، تاخیر در بلوغ، در برگهای قدیمی کلروز حاشیه ای و بین رگبرگی وجود دارد که در ادامه شاهد توسعه نکروز و سوختگی خواهیم بود.

در چه شرایطی احتمال کمبود پتاسیم افزایش می یابد:

ماده آلی کم، کشت و کار طولانی مدت، خاکهای شنی با پتاسیم کم، خاکهای آبشویی شده

علائم کمبود پتاسیم با چه علائمی ممکن است اشتباه گرفته شود:

کمبود منیزیم (Mg)

مدیریت:

کاربرد کود پتاسیم قبل از کاشت و بدون تماس با بذر، در صورت ضرورت اسپری محلول پاشی امکان پذیر است.

توصیه کودی آفتابگردان:

استفاده از کودهای فسفر و  پتاسیم بر اساس آزمون خاک تعیین می شود که بخش اعظم آن قبل از کشت به خاک داده می شود و هم چنین باکتری های آزاد کننده این عناصر هم بایستی به خاک اضافه شوند که تأثیر قابل ملاحظه ای بر جذب این عناصر خواهند گذاشت. از طریق مشاوره کشت آفتابگردان توسط تیم فنی پویا کشت پس از بررسی آزمون خاک کشاورزان عزیز، میزان و زمان مناسب مصرف مناسب کودهای فسفره و پتاسه تعیین می شود تا بتوان به بهترین نتیجه از کشت بذر هیبرید آفتابگردان حاصل شود.

بسیار مهم است که میزان توصیه کودها بر اساس آزمون خاک انجام می شود اما توصیه عمومی پویاکشت بر اساس نیازهای این گیاه به قرار زیر است:

توصیه کودی کلی برای آبیاری غرقابی:

100 کیلوگرم سولفات پتاسیم به صورت پیش کاشتی

100 کیلوگرم فسفات تریپل به صورت پیش کاشتی

دو مرحله کود 20-20-20 قبل از گلدهی(10 کیلویی)

10 کیلوگرم کود پتاس بالا بعد از گرده افشانی

10 کیلوگرم کود 36-12-12 بعد از گرده افشانی

از آنجایی که راندمان جذب عناصر در سیستم قطره ای نسبت به آبیاری غرقابی و بارانی بسیار بالاتر است، در صورتی که از کودهای با کیفیت استفاده کنیم، میزان مصرف کود نسبت به آبیاری بارانی کمتر خواهد بود. هم چنین در کشت های زمستانه با آبیاری قطره ای به این دلیل که در طی فصل کشت بارندگی اتقاق می افتد و امکان آبیاری نداریم، بهتر است 50 درصد کودها را پیش کاشتی بدهیم.

این نکته اساسی باید در نظر گرفته شود که برای حصول 4 تن عملکرد در هکتار نیاز به مصرف 20 کیلو فسفر خالص و 120 کیلو پتاس خالص می باشد و برای توصیه کودی مناسب علاوه بر دانستن فسفر و پتاسیم  اولیه موجود در خاک بایستی میزان فسفر و پتاسیم موجود در کودهایی که در دسترس کشاورز هست محاسبه شود تا بتوان میزان دقیقی از میزان نیاز کودی تعیین شود. تیم فنی پویا کشت در راستای مشاوره کشت آفتابگردان، این آنالیزها را در اختیار کشاورز قرار میدهند تا بهترین نتیجه با بالاترین راندمان مصرف کود حاصل شود.